किचन क्लीनीक

0
212
  • वैद्य स्वाती हे.अणवेकर
    (म्हापसा गोवा)

जवस
जवस हे तेल बीज चवीला गोड, कडू, उष्ण असते. हे स्निग्ध, पचायला जड असते. हे शरीरातील कफ व पित्त दोषाचा नाश करतात व वातदोष वाढवितात. जवसाचे बी हे डोळ्यांच्या आरोग्यास अहितकर असते. तसेच ते शुक्रधातूचा नाश करते.
ह्या जवसामधील ओमेगा ३ फॅटी ऍसीड्स हे हृदयाचे आरोग्य उत्तम राखायला मदत करतात. तसेच शरीरामध्ये रक्ताची कमी असेल तर तीदेखील जवस वाढायला मदत करतात.
जवसाची चटणी करतात किंवा त्याचे तेल ही काढले जाते.आता आपण ह्या दोन व्यंजनांचा शरीरावर होणारा परिणाम पाहूया :

१) जवस चटणी:
तिखट, गोड, कडू, स्निग्ध, भूक वाढविते, उष्ण, वात, कफनाशक, पित्तकर, शुक्रधातू नाशक, हृदयविकार नाशक आहे.

२) जवस तेल:
गोड, उष्ण,पचायला जड, स्निग्ध, कफ पित्तकर, वातनाशक, बल्य, शौचाला साफ करविणारे, त्वचारोग नाशक, चरबी कमी करणारे आहे.

जवस व मोहरीचे तेल हे जरी स्निग्ध असले तरी अन्य तेलांपेक्षा ही दोन्ही तेलं थोडी रूक्षच असतात.

जवसाचे अतिसेवन केल्यास अशक्तपणा येऊ शकतो.
शेंगदाणा

शेंगदाण्यांचा वापर आपण पुष्कळ वेळेस करतो. टाईमपास म्हणून खारे किंवा भाजून खातो, पोहे, खिचडीत घालतो, चटणी, आमटी,
लाडू, चिक्की, तेल अशा विविध प्रकारे आपण हे वापरतो.

शेंगदाणे किंवा भुईमूग हे प्रामुख्याने घाटावर घेतले जाणारे पीक. हे जमिनीखाली शेंगांमध्ये तयार होतात.
शेंगदाणे चवीला गोड, उष्ण, पचायला जड, स्निग्ध, वात कफ नाशक व पित्तकर असतात. हे दातांना बळकटी देतात. जखम भरायला मदत करतात. त्वचाविकारात उपयुक्त असून बलकारक, पोषक आहेत.

आता आपण शेंगदाण्याच्या विविध व्यंजनांचा शरीरावर काय परिणाम होतो ते पाहू :

१) शेंगदाणा लाडू/चिक्की :
गोड, उष्ण, पचायला जड, स्निग्ध, वातनाशक, कफपित्तकर, बलकारक, अशक्तपणा कमी करणारी, श्रमहर आहे.

२) शेंगदाणा चटणी :
तिखट, गोड, उष्ण, वातनाशक, कफपित्तकर, पचायला जड, तोंडास रुची उत्पन्न करणारी, भूक वाढविणारी, शुक्रधातू नाशक आहे.

३) खारे शेंगदाणे :
गोड, खारट, उष्ण, वातनाशक, कफ पित्तकर, आम्लपित्त वाढविणारी, पचायला जड, स्निग्ध, रक्तविकार वाढविते.

४) शेंगदाण्याची आमटी :
चवीला गोड, तिखट, उष्ण, वातकफनाशक, पित्तकर, शुक्रनाशक, भूक वाढविणारी, रुचिकर, पचायला जड, बाळंतीण बाईचे अंगावरचे दूध वाढविते, पौष्टिक आहे.

५) शेंगदाणा तेल :
गोड, स्निग्ध, पचायला जड, वातनाशक, कफपित्तकर, जखम भरायला मदत करते, त्वचेचा वर्ण सुधारते, शौच व लघवी सुटायला मदत करणारी.

६) शेंगदाणा पेंड :
गोड, रूक्ष, वातनाशक, पित्तकफकर, उष्ण, दूध वाढविते, जखम भरणारी, पचायला हलकी.

शेंगदाणे अतिप्रमाणात खाल्ल्याने आम्लपित्त होऊ शकते.

मोहरीचे तेल

मोहरीचे तेल हे बंगाल व उत्तर भारतामध्ये स्वयंपाकाकरिता वापरले जाते. हे तेल चवीला कडवट, उष्ण असते व ते भूक वाढविते, पचायला हलके, तीक्ष्ण गुणाचे, कफ व वातनाशक, पित्त वाढविणारे, शौचाला बांधून ठेवणारे अर्थातच घट्ट करणारे, लघवीचे प्रमाण कमी करणारे आहे. हे तेल शरीरातील मेदाचा नाश करते. ह्या तेलाचा गरजेपेक्षा जास्त वापर केल्यास शरीरातील शुक्रधातू नष्ट होतो.

त्वचेला खाज येणे, कोड, तसेच काही कफ वात प्रधान त्वचाविकारात ह्या तेलाचा आपण वापर करू शकतो.

मोहरीचे तेल हे अत्यंत उष्ण असल्याने थंड हवामान असलेल्या प्रदेशात हे तेल लोकांना सहज पचते. पण हेच मोहरीचे तेल जर आपण देशावर किंवा कोकण गोवा प्रांतात वापरू लागलो आपणच काय पण बंगाली किंवा युपीस्थित लोक जरी ह्याच तेलाचा वापर भरपूर प्रमाणात आपल्या स्वयंपाकात करू लागले तरी त्यांच्या अंगात पित्त दोषाची फाजील वाढ होऊन त्यामुळे पित्ताचे व रक्ताचे विकार त्यांना सतावतील ह्यात दुमत नाही.

म्हणूनच कोणतेही तेल वापरताना देश अर्थात आपण रहात असलेल्या प्रदेशाचा विचार होणे अत्यंत गरजेचे आहे. शक्यतो तेलाचा वापर करत असताना आपल्या प्रदेशात कोणत्या तेल बिया पिकतात, ह्याचा विचार करूनच त्यांच बियांचे तेल वापरावे. कारण त्या तेलबियांपासून काढलेले तेल आपल्याला आपल्या प्रदेशात वापरायला चांगले असते. जसे कोकण, गोवा खोबरेल, देशावर शेंगदाणा, उत्तर भारत, बंगाल सरसों का तेल अर्थात मोहरीचे तेल.

मोहरीचे तेल वापरण्याचा अतिरेक केल्यास पित्ताचा त्रास वाढेल.

(ह्या लेखामधील उपचार हे वैद्यांचा सल्ला घेऊनच वापरावे ही विनंती)